Het Cassandra effect in autistische relaties

Sinds autismedeskundige Maxine Aston in 2003 de term Cassandra effect introduceerde, als ze het had over partners van mensen met het Syndroom van Asperger, is er al veel over gezegd en geschreven. Toch is dit fenomeen (nog) niet echt bekend bij het grote publiek. Cassandra was een bekende figuur in de Griekse mythologie, op wie de god Apollo verliefd werd. Toen Cassandra deze liefde niet beantwoordde vervloekte hij haar met de woorden dat niemand haar ooit meer zou geloven. En dat is wat mensen, die een autistische partner hebben, vaak overkomt. Aan de buitenkant lijken ze immers het ideale stel, waardoor niemand zich kan voorstellen dat hun relatie er achter gesloten deuren, heel anders uitziet.

Twee gezichten

Waar Cassandra niet geloofd werd, toen ze de ondergang van Troje voorspelde, worden veel partners van een autistische man (kan ook andersom zijn) niet geloofd als ze klagen over het gebrek aan emotionele wederkerigheid in hun relatie. De man, die zich naar de buitenwereld toe vriendelijk en voorkomend gedraagt, kan binnenshuis een chagrijnige knorrepot zijn met woedeaanvallen 'om niets'. Hij heeft als het ware twee gezichten.
Wanneer zijn partner verdriet heeft en graag door hem getroost wil worden, geeft hij niet thuis. Hij negeert haar of vertelt haar woedend dat ze moet stoppen met huilen. Hij kan niet met haar emoties omgaan en weet niet hoe te reageren. Zij voelt zich enorm eenzaam in hun relatie omdat ze niet getroost wordt en haar gevoelens niet begrepen.

Omdat anderen hem kennen als een lieve, voorkomende man, zullen ze haar verhalen niet gauw geloven. Wat zij zich niet realiseren, is dat het hem, met heel veel moeite, in de buitenwereld vaak wel lukt zichzelf aan te passen. Thuis is dan de plek waar hij de accu weer zou moeten opladen, maar omdat dat thuis vaak een druk gezin is, lukt dit niet goed, met als resultaat overprikkeling. Dat uit zich dan weer in woedeaanvallen of het zich terug trekken uit de drukte van het gezin, waardoor de vrouw het gevoel krijgt er alleen voor te staan, met alle gevolgen van dien.

Het kan ook andersom

Soms gebeurt het dat er relatieproblemen zijn, waarvoor een stel psychologische hulp inroept, waarna tijdens de therapie ontdekt wordt dat een van de partners autisme heeft. Voor de autistische partner vallen veel puzzelstukjes op zijn plek. Hij verdiept zich in autisme en probeert er een weg in te vinden. Zijn partner vindt het echter allemaal maar 'flauwekul' en verwijt hem dat hij zich verschuilt achter een aandoening waar 'hij eerder ook geen last van had'.
Iemand met autisme kan zich echter voor langere periodes aangepast gedragen, bijvoorbeeld in de verkeringstijd toen hij in de tijd dat ze elkaar niet zagen, thuis in alle rust kon bijtanken. Eenmaal getrouwd is die tijd er vaak niet meer en zullen er onvermijdelijk momenten komen waarin het autisme niet meer onderdrukt kan worden en via bijvoorbeeld een woedeaanval naar buiten komt. Had hij zich vóór die tijd even terug kunnen trekken, dan had deze bui mogelijk voorkomen kunnen worden.
Het gebeurt regelmatig dat een partner niet accepteert dat er bij de ander autisme in het spel is. Zij zal hem dus voortdurend blijven aanspreken op zijn gedrag, wat hij nauwelijks kan veranderen. Dat hij 'er niets aan kan doen' gelooft zij niet. Hij voelt zich machteloos en mogelijk zelfs depressief - een beetje het omgekeerde Cassandra effect.

Beiden autistisch - dus meer begrip?

Natuurlijk zijn er ook relaties waarin beide partners autisme hebben. Oppervlakkig beschouwd zou je kunnen denken dat twee autistische partners elkaar als geen ander begrijpen. Enerzijds is dit zeker waar, aan de andere kant kunnen mensen met autisme zich binnen een relatie heel eenzaam voelen. Soms gebeurt het dat beiden op hun eigen eilandje leven, opgaand in hun eigen hobby's en beslommeringen. Er is dan weinig ruimte, hun verhalen bij elkaar kwijt te kunnen en allebei kunnen ze het gevoel hebben geen weerklank te vinden voor hun emoties en belevenissen. Ze zijn dus 'samen alleen' en bezorgen elkaar mogelijk het Cassandra effect.

Acceptatie is de sleutel

Belangrijk is, dat beide partners elkaar accepteren en zichzelf realiseren dat geen van beiden erom gevraagd heeft om autisme te hebben. De persoon met autisme doet het niet bewust 'fout', maar heeft een handicap waardoor het moeilijk is zijn eigen emoties te beleven en te uiten. Voorwaarde is dat beide partners met elkaar in gesprek blijven en dat het autisme binnen de relatie, ook erkend wordt. Veel gaat mis doordat iemand niet kan accepteren dat de partner autistisch is, of dat de persoon met autisme ontkent 'dat er iets is' en derhalve dus niet aan zijn/haar gedrag wil werken.
Niemand heeft ooit gezegd dat een relatie waarin één van beiden autistisch is, (of zelfs allebei!) gemakkelijk is. Vaak is er hulp van buitenaf nodig voor een stukje bewustwording en het vinden van een weg om op een goede manier met elkaar om te gaan. Soms vinden stellen zelf de sleutel tot een bevredigende omgang met elkaar.
Feit is dat er van beide zijden hard gewerkt moet worden om een mogelijk Cassandra effect bij (één van) beiden te voorkomen.